მიმოხილვა და ანგარიშის მიზანი
ელექტრონული კომერცია (ელ-კომერცია) თანამედროვე გლობალური ეკონომიკის ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი და მნიშვნელოვანი სეგმენტია. ის წარმოადგენს არა მხოლოდ ინფორმაციის მიწოდების წყაროს, არამედ ბიზნეს საქმიანობის გლობალურ ვირტუალურ გარემოს, რომელიც ტრადიციულ საქმიანობასთან შედარებით გაცილებით ეფექტურია. კომპანიებისთვის, ინტერნეტში ბიზნესის წარმოება აქტივობის ნაწილის ციფრულ სივრცეში გადატანას გულისხმობს, რაც მათ ციფრულ შესაძლებლობებს ანიჭებს.
საქართველოში ელ-კომერციის ბაზარი ბოლო წლებში, განსაკუთრებით COVID-19 პანდემიის შემდეგ, მნიშვნელოვან ზრდას განიცდის. პანდემიამ ხელი შეუწყო ონლაინ შესყიდვების სიხშირის ზრდას და აიძულა ქართული კომპანიები, გაეფართოებინათ თავიანთი ონლაინ შეთავაზებები. ამ ზრდის მიუხედავად, საქართველოს ბაზარი ჯერ კიდევ განვითარების ადრეულ ეტაპზეა ევროპის განვითარებულ ქვეყნებთან შედარებით.
წინამდებარე ანგარიშის მიზანია, წარმოადგინოს საქართველოს ელ-კომერციის ბაზრის სიღრმისეული ანალიზი მცირე და საშუალო ბიზნესის (მსს) კონტექსტში. ანგარიში მიმოიხილავს ბაზრის მიმდინარე მდგომარეობას, ზრდის ტენდენციებს, მომხმარებლის დემოგრაფიას, პოპულარულ პროდუქტთა კატეგორიებს, ადგილობრივი და საერთაშორისო ელ-კომერციის შედარებით ანალიზს, ასევე სამართლებრივ რეგულაციებს. განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმობა მსს-ების ციფრული ტრანსფორმაციის დონეს, მათ წინაშე მდგარ გამოწვევებს (ნდობის ნაკლებობა, ლოგისტიკა, გადახდის მეთოდები, ფინანსებზე ხელმისაწვდომობა) და სახელმწიფო თუ საერთაშორისო მხარდაჭერის პროგრამებს. ანგარიში ასევე წარმოადგენს წარმატებული ქართული ელ-კომერციის მაგალითებს მსს-ებისთვის, რათა გამოიკვეთოს პოტენციური შესაძლებლობები და სამომავლო განვითარების პერსპექტივები.
მცირე და საშუალო ბიზნესის (მსს) განმარტება და მისი როლი საქართველოს ეკონომიკაში
საქართველოში მცირე ბიზნესად ითვლება დამოუკიდებლად მფლობელობაში მყოფი და ოპერირებადი კომპანია, რომელსაც 300-ზე ნაკლები თანამშრომელი ჰყავს, ან წლიური მთლიანი შემოსავალი $30 მილიონზე ნაკლები აქვს.
მსს-ები საქართველოს ეკონომიკის უმთავრეს ნაწილს წარმოადგენენ. 2017 წლის ჯეოსტატის მონაცემებით, მათზე მოდის დასაქმებულთა 67% და მთლიანი დამატებული ღირებულების 61.5%.6 2019 წლის მონაცემებით, მსს-ების წილი დასაქმებულთა 65%-ს, ხოლო მთლიან დამატებულ ღირებულებაში 59%-ს უტოლდება.
ეს მაჩვენებლები ხაზს უსვამს მსს-ების უმნიშვნელოვანეს როლს სამუშაო ადგილების შექმნაში და ეკონომიკურ განვითარებაში. მსს-ები ხელს უწყობენ ექსპორტის ზრდას, ინოვაციებს და თანამედროვე სამეწარმეო კულტურის შექმნას. მათი ინოვაციური და მოქნილი სტრუქტურების გამო, მათ მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ ახალი ტექნოლოგიების გაუმჯობესებასა და გამოყენებაში.
მიუხედავად იმისა, რომ მცირე და საშუალო საწარმოები საქართველოს ბიზნესების თითქმის 99%-ს შეადგენენ და დასაქმებულთა 65-67%-სა და მთლიანი დამატებული ღირებულების 59-61.5%-ზე არიან პასუხისმგებელნი, რაც მათ ეკონომიკის ხერხემლად აქცევს, არსებობს მკვეთრი წინააღმდეგობა მათ ეკონომიკურ წვლილსა და ელექტრონულ კომერციაში მათ ჩართულობას შორის.
2022 წელს, რეგისტრირებული ქართული კომპანიების მხოლოდ 4%-მა გამოიყენა ელექტრონული კომერციის არხები გაყიდვებისთვის. ეს მონაცემი მიუთითებს ციფრულ ჩამორჩენაზე ამ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან სექტორში. ეკონომიკის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილის ასეთი მინიმალური ჩართულობა ელექტრონულ გაყიდვებში მიანიშნებს სისტემურ ბარიერებზე, როგორიცაა უნარების, ტექნოლოგიებზე ხელმისაწვდომობის ან ნდობის პრობლემები. ამ დაბრკოლებების გადალახვა უზარმაზარ პოტენციალს გახსნის უფრო ფართო ეკონომიკური სარგებლის მისაღებად და საქართველოს ციფრული ტრანსფორმაციის დასაჩქარებლად.
ცხრილი 2: მცირე და საშუალო ბიზნესის წვლილი საქართველოს ეკონომიკაში (2017-2019)
| წელი | დასაქმებულთა წილი (%) | მთლიან დამატებულ ღირებულებაში წილი (%) |
| 2017 | 67% | 61.5% |
| 2019 | 65% | 59% |
ეს ცხრილი ნათლად ასახავს მცირე და საშუალო ბიზნესის ფუნდამენტურ როლს საქართველოს ეკონომიკაში, რაც მის შემდგომ ანალიზს აძლევს კონტექსტს და აჩვენებს, თუ რატომ არის ამ სექტორის ციფრული ინტეგრაცია ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანი.
II. ელექტრონული კომერციის ბაზრის მიმდინარე მდგომარეობა საქართველოში
ბაზრის ზომა და ზრდის ტენდენციები (2018-2025 წლები)
საქართველოში ელექტრონული კომერციის ბაზარი სწრაფი ტემპით იზრდება. COVID-19 პანდემიამ მნიშვნელოვნად დააჩქარა ეს ზრდა, რადგან შეზღუდვებმა მრავალი მომხმარებელი აიძულა, პირველად განეხორციელებინა ონლაინ შესყიდვები ან გაეზარდა მათი სიხშირე. 2020 წელს ადგილობრივი ელ-კომერციის ბაზრის ზომა წლიურად 3.2-ჯერ გაიზარდა და 137.9 მილიონ ლარს მიაღწია.3 2022 წელს ელექტრონული კომერციის შეფასებულმა ბაზრის ზომამ 1,300 მილიონ ლარს გადააჭარბა.
პროგნოზების მიხედვით, 2020-2025 წლებში ადგილობრივი ელ-კომერციის ხარჯები გაიზრდება 52%-იანი წლიური ზრდის ტემპით (CAGR) და 2025 წლისთვის 1.1 მილიარდ ლარს მიაღწევს. ეს ზრდა მოსალოდნელია მომხმარებელთა ონლაინ ჩართულობის გაზრდის, მომხმარებელზე წლიური საშუალო დანახარჯის ზრდისა და ადგილობრივი ონლაინ საცალო მოვაჭრეების მიერ საერთაშორისო ონლაინ ხარჯებიდან უფრო დიდი წილის მოპოვების ხარჯზე.
პანდემიამ, უდავოდ, ელექტრონული კომერციის განვითარების კატალიზატორის როლი შეასრულა საქართველოში. 2020 წელს ადგილობრივი ბაზრის 3.2-ჯერ ზრდამ აჩვენა, თუ რამდენად სწრაფად შეუძლია ბაზარს ადაპტირება გარე შოკების პირობებში. თუმცა, ამ ზრდის მდგრადობა და მომავალი ტრაექტორია, რომელიც 2025 წლისთვის 1.1 მილიარდ ლარს მიაღწევს 52%-იანი წლიური ზრდის ტემპით, არ არის მხოლოდ პანდემიის დროებითი ეფექტი. ეს ზრდა ეფუძნება მომხმარებელთა მზარდ მიდრეკილებას ონლაინ შესყიდვებისკენ, წლიური საშუალო დანახარჯის ზრდას და ადგილობრივი ონლაინ საცალო მოვაჭრეების მიერ ბაზრის უფრო დიდი წილის მოპოვების შესაძლებლობას ტრანსსასაზღვრო ვაჭრობისგან. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ელექტრონული კომერცია არ არის გარდამავალი ტენდენცია, არამედ ღრმად ფესვგადგმული ცვლილება სამომხმარებლო ქცევაში. შესაბამისად, ბიზნესებმა, განსაკუთრებით მსს-ებმა, უნდა გაითვალისწინონ ეს გრძელვადიანი ცვლა და სტრატეგიულად განახორციელონ ინვესტიციები ციფრულ არხებში, რადგან მომხმარებელთა ჩვევები მუდმივად იცვლება. პოლიტიკის შემქმნელებისთვის ეს ხაზს უსვამს ციფრული ეკონომიკის გრძელვადიანი გაფართოების ხელშემწყობი გარემოს შექმნის მნიშვნელობას, რადგან ბაზარი შემდგომი განვითარებისთვის მზადაა.
ელექტრონული კომერციის შეღწევადობა და მომხმარებლის დემოგრაფია (ასაკი, სქესი, გეოგრაფია)
მიუხედავად სწრაფი ზრდისა, საქართველოს ელ-კომერციის შეღწევადობის მაჩვენებელი ჯერ კიდევ დაბალია. 2020 წელს საცალო გაყიდვების მხოლოდ 1.1% მოდიოდა ელ-კომერციაზე, რაც მნიშვნელოვნად ჩამორჩება ევროპის საშუალო მაჩვენებელს (12%). 2024 წლის მონაცემებით, საქართველოში ინტერნეტ მომხმარებელთა 31%-მა განახორციელა ონლაინ შესყიდვა, რაც კვლავ საგრძნობლად დაბალია ევროკავშირის საშუალო მაჩვენებელზე (75%+) და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებთან (მაგ., პოლონეთი 72%, რუმინეთი 59%) შედარებით.
მომხმარებელთა ჩართულობა ასაკობრივი ჯგუფების მიხედვით განსხვავდება: 15-29 წლის ასაკობრივ ჯგუფში ონლაინ ყიდულობს 48% (ყველაზე აქტიური სეგმენტი), 30-59 წლის ასაკში ეს მაჩვენებელი 33%-ია, ხოლო 60+ ასაკში მხოლოდ 11%. გენდერული განსხვავებებიც აღსანიშნავია: 2024 წლისთვის ქალების 32%-მა განახორციელა ონლაინ შესყიდვა, მამაკაცების 30%-თან შედარებით. საინტერესოა, რომ 2020 წლამდე მამაკაცები უფრო აქტიურები იყვნენ, თუმცა ბოლო წლებში ქალების ჩართულობა გაიზარდა, რაც შესაძლოა მოდის, კოსმეტიკისა და ყოველდღიური მოხმარების პროდუქტების ონლაინ ხელმისაწვდომობით აიხსნას. გეოგრაფიული განაწილების თვალსაზრისით, ელ-კომერცია უფრო აქტუალურია ქალაქის მოსახლეობაში, ვიდრე სოფლად, რაც სხვადასხვა ტექნიკური თუ მატერიალური ფაქტორებითაა განპირობებული.
ელექტრონული კომერციის შეღწევადობის დაბალი დონე საქართველოში, ევროპულ მაჩვენებლებთან შედარებით (1.1% საცალო გაყიდვების 2020 წელს, 31% ინტერნეტ მომხმარებელთა 2024 წელს), მიუთითებს ბაზრის დიდ, აუთვისებელ პოტენციალზე. ამასთან, მომხმარებელთა ქცევის დეტალური დემოგრაფიული და გეოგრაფიული ანალიზი ავლენს მნიშვნელოვან ნიუანსებს. ახალგაზრდა ასაკობრივი ჯგუფები (15-29 წელი, 48% ონლაინ მყიდველი) არიან ყველაზე აქტიურები, ხოლო უფროსი ასაკის მომხმარებლები (60+ წელი, მხოლოდ 11%) მნიშვნელოვნად ჩამორჩებიან. ბოლო წლებში ქალები უფრო მეტად ჩაერთნენ ონლაინ ვაჭრობაში, შესაძლოა მოდის, კოსმეტიკისა და ყოველდღიური მოხმარების პროდუქტების ონლაინ ხელმისაწვდომობის ზრდის გამო. ასევე, ელექტრონული კომერცია უფრო აქტიურია ქალაქებში, ვიდრე სოფლად, რაც ტექნიკური ან მატერიალური ფაქტორებით აიხსნება.
ეს დეტალური სურათი მიანიშნებს, რომ ელექტრონული კომერციის ზრდის ხელშეწყობისთვის „ერთიანი მიდგომა“ არაეფექტური იქნება. პირიქით, საჭიროა მაღალმიზნობრივი სტრატეგიები: ციფრული წიგნიერების პროგრამები ხანდაზმული და სოფლად მცხოვრები მოსახლეობისთვის, ინფრასტრუქტურის განვითარება რეგიონებში ინტერნეტის ხელმისაწვდომობის გასაუმჯობესებლად, და მარკეტინგული კამპანიები, რომლებიც გაითვალისწინებენ გენდერულ განსხვავებებსა და პოპულარულ პროდუქტთა კატეგორიებს. მომხმარებლის გამოცდილების ოპტიმიზაცია, განსაკუთრებით ნაკლებად ციფრულად განათლებული მომხმარებლებისთვის, ასევე გადამწყვეტი იქნება. ამგვარი მიზანმიმართული ინტერვენციები ხელს შეუწყობს საქართველოს ელექტრონული კომერციის ბაზრის სრულ პოტენციალის რეალიზებას.
პოპულარული პროდუქტების კატეგორიები ონლაინ ვაჭრობაში
ადგილობრივ ელ-კომერციაში ყველაზე პოპულარული კატეგორიაა ელექტრონიკა, საყოფაცხოვრებო ტექნიკა და მოწყობილობები, რომელზეც 2020 წელს ადგილობრივი ელ-კომერციის გაყიდვების 65% მოდიოდა. ამ კატეგორიის საცალო მოვაჭრეებმა პანდემიამდე დიდი ხნით ადრე დაიწყეს ციფრულ არხებში ინვესტირება, რამაც მათ საშუალება მისცა, უკეთ მომზადებულიყვნენ ლოკდაუნებისთვის.
მეორე ყველაზე დიდი კატეგორიაა ტანსაცმელი და აქსესუარები, რომელზეც ადგილობრივი ელ-კომერციის ბაზრის 16% მოდიოდა, რასაც მოსდევს სახლისა და ავეჯის მასალები 8%-იანი წილით 2020 წელს. საკვების მიწოდებამ განსაკუთრებული ნიშა დაიკავა საქართველოს ციფრულ სავაჭრო ეკოსისტემაში. პანდემიის დროს ქართული საცალო მოვაჭრეები იყენებდნენ საკვების მიწოდების არხებს სასურსათო, პირადი მოვლისა და ფარმაცევტული პროდუქტების მიწოდებისთვის, რაც განსხვავდება განვითარებული ბაზრებისგან, სადაც საცალო მოვაჭრეებს, როგორც წესი, საკუთარი შიდა მიწოდების სერვისები აქვთ. 2020 წელს საკვების მიწოდების სექტორის ბრუნვამ 167 მილიონი ლარი შეადგინა, რაც 2019 წელთან შედარებით 3-ჯერ მეტია, საიდანაც სასურსათო და პირადი მოვლის პროდუქტებზე 20% მოდიოდა.
ელექტრონიკისა და საყოფაცხოვრებო ტექნიკის დომინირება (65% 2020 წელს) ადგილობრივ ელ-კომერციაში განპირობებულია ამ სექტორის ადრეული ციფრული ინვესტიციებით, რაც მათ პანდემიისთვის კარგად მომზადებულს შეხვდა. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ მაღალი ღირებულების, ადვილად ტრანსპორტირებადი საქონელი ბუნებრივად ლიდერობს ონლაინ გაყიდვებში. ამასთან, საკვების მიწოდების სექტორის სწრაფი ადაპტაცია პანდემიის დროს, როდესაც ქართველმა საცალო მოვაჭრეებმა არსებული მიწოდების არხები გამოიყენეს სასურსათო და ფარმაცევტული პროდუქტების მიწოდებისთვის , აჩვენებს ქართული ბიზნესის მოქნილობას და მომხმარებელთა მოთხოვნას კომფორტზე, თუნდაც ნაკლებად ტრადიციულ ელექტრონული კომერციის კატეგორიებში. ეს ადაპტაცია ხაზს უსვამს არსებული ლოგისტიკური ჩარჩოების გადაკეთების შესაძლებლობას ახალი ციფრული მოთხოვნილებებისთვის.
ეს დაკვირვება ნიშნავს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი პროდუქტის კატეგორია თავდაპირველად უფრო მეტად ერგება ელექტრონულ კომერციას, ბაზარმა აჩვენა მზადყოფნა ონლაინ შესყიდვების მიღებაზე მრავალფეროვანი საქონლისთვის, თუ ეს ხელს უწყობს არსებული ინფრასტრუქტურის გამოყენებას და აუცილებლობას. მსს-ებისთვის ეს ნიშნავს, რომ მაშინაც კი, თუ მათი პროდუქტი არ არის „ტრადიციულად“ ელექტრონული კომერციისთვის შესაფერისი, არსებული მიწოდების ქსელების ინოვაციური გამოყენება (მაგალითად, საკვების მიწოდების პლატფორმები სხვა საქონლისთვის) ან სტრატეგიული ციფრული ინვესტიციები მნიშვნელოვან ბაზრის პოტენციალს გახსნის. ეს ასევე მიუთითებს, რომ სამომხმარებლო ქცევა, გარე ფაქტორების გავლენით, შეიძლება ჩამოაყალიბოს ახალი ონლაინ შესყიდვის ჩვევები პროდუქტების უფრო ფართო სპექტრზე.
ადგილობრივი და საერთაშორისო ელექტრონული კომერციის შედარებითი ანალიზი
ქართველები მნიშვნელოვნად მეტს ხარჯავენ საერთაშორისო ონლაინ მაღაზიებში, ვიდრე ადგილობრივში – 2020 წელს ეს მაჩვენებელი 3.3-ჯერ მეტი იყო. საერთაშორისო პლატფორმები, როგორიცაა Amazon, eBay, Taobao და AliExpress, მთლიანი ტრანსსასაზღვრო შესყიდვების 2/3-ს შეადგენენ. ისინი მომხმარებლებს იზიდავენ დაბალი ფასებით, პროდუქციის დიდი მრავალფეროვნებით და მომხმარებლის უკეთესი გამოცდილებით, რაც ანაზღაურებს ხანგრძლივი მიწოდების დროსა და დამატებით გადაზიდვის ხარჯებს.
მიუხედავად ამისა, ადგილობრივი ელ-კომერციის ბაზრის წილი მთლიან ელ-კომერციაში 2018 წლის 11%-დან 2020 წელს 23%-მდე გაიზარდა. პროგნოზირებულია, რომ ადგილობრივი საცალო მოვაჭრეების ონლაინ პლატფორმების განვითარებით და მომხმარებელთა ნდობის გაზრდით, 2025 წლისთვის ადგილობრივი ელ-კომერციის წილი მთლიანი ხარჯების ნახევარზე მეტს შეადგენს.
ქართველ მომხმარებელთა მიერ საერთაშორისო ონლაინ მაღაზიებში 3.3-ჯერ მეტი თანხის დახარჯვა, ვიდრე ადგილობრივში, მიუთითებს ადგილობრივი ელექტრონული კომერციის შეთავაზებების კრიტიკულ ნაკლოვანებებზე. საერთაშორისო პლატფორმების უპირატესობა დაბალ ფასებში, პროდუქციის მრავალფეროვნებასა და მომხმარებლის უკეთეს გამოცდილებაში მკაფიო კონკურენტულ ბენჩმარკს ქმნის. ეს ნიშნავს, რომ ადგილობრივი ბიზნესები ჯერ კიდევ ვერ აკმაყოფილებენ მომხმარებელთა მოლოდინებს, რომლებიც გლობალური მოთამაშეების მიერ არის დადგენილი.
თუმცა, ადგილობრივი ელექტრონული კომერციის წილის ზრდა 11%-დან 23%-მდე 2018-2020 წლებში და 2025 წლისთვის 50%-ზე მეტის პროგნოზი მიუთითებს იმაზე, რომ ადგილობრივი მოთამაშეები აქტიურად აუმჯობესებენ თავიანთ სერვისებს და ბაზრის დინამიკა იცვლება. ადგილობრივმა მსს-ებმა, რათა სრულად გამოიყენონ ეს პოტენციალი, უნდა ჩადონ ინვესტიციები ონლაინ მომხმარებლის გამოცდილების (UX/UI) გაუმჯობესებაში, პროდუქციის ასორტიმენტის გაფართოებასა და კონკურენტული ფასების შეთავაზებაში. ეს მოითხოვს მნიშვნელოვან ფინანსურ და ადამიანურ რესურსებს, რაც ხაზს უსვამს მხარდაჭერის მექანიზმების აუცილებლობას, რათა ადგილობრივმა ბიზნესებმა შეძლონ ამ კონკურენტული ხარვეზის დაძლევა და შიდა ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობა.
ელექტრონული კომერციის სამართლებრივი რეგულირება (მაგ., „ელექტრონული კომერციის შესახებ“ კანონი)
საქართველოში „ელექტრონული კომერციის შესახებ“ კანონი 2024 წლიდან სრულად ამოქმედდა. ამ კანონის ძირითადი მიზანია ელექტრონული კომერციის პროცესში მომხმარებელთა უფლებების დაცვა, ასევე შუალედური მომსახურების მიმწოდებელთა (სავაჭრო პლატფორმები) უფლებებისა და მოვალეობების განსაზღვრა. კანონის ამოქმედება მიზნად ისახავს მომხმარებლებში დაცულობის შეგრძნების და მოვაჭრისადმი ნდობის ხარისხის გაზრდას. რეფორმის განხორციელების საჭიროება ელექტრონული კომერციის სფეროში არსებული არასრულყოფილი საკანონმდებლო და მარეგულირებელი ჩარჩოს გათვალისწინებით დადგა, რომელიც ვერ პასუხობდა სექტორში არსებულ გამოწვევებს, მათ შორის მომხმარებელთა უფლებების დაცვის ნაკლოვანებებს, პერსონალური მონაცემების დაცვასთან დაკავშირებულ რისკებს და შუამავალი პროვაიდერების ბუნდოვან წესებს.
„ელექტრონული კომერციის შესახებ“ კანონის 2024 წლიდან სრულად ამოქმედება პირდაპირ პასუხობს ელექტრონული კომერციის ზრდის ერთ-ერთ მთავარ შემაფერხებელ ფაქტორს: მომხმარებელთა ნდობის ნაკლებობას. წინა მარეგულირებელი ჩარჩო არასრულყოფილი იყო და ვერ უმკლავდებოდა არსებულ გამოწვევებს, როგორიცაა პროდუქტის აღწერასთან შეუსაბამობა და მიწოდების არასანდოობა. ახალი კანონი, რომელიც მიზნად ისახავს მომხმარებელთა უფლებების დაცვას და პლატფორმების პასუხისმგებლობების გარკვევას, ქმნის უფრო უსაფრთხო და პროგნოზირებად გარემოს ონლაინ ტრანზაქციებისთვის. ეს საკანონმდებლო ნაბიჯი გადამწყვეტია მომხმარებელთა ნდობის ასამაღლებლად, რაც მათ საშუალებას მისცემს უფრო ხშირად და მშვიდად ჩაერთონ ონლაინ ვაჭრობაში.
ამ კანონის წარმატება ნდობის გაღვივებაში გადამწყვეტი იქნება საქართველოს ელექტრონული კომერციის ბაზრის შემდგომი გაფართოებისა და მომწიფებისთვის. ის მიანიშნებს მთავრობის მზადყოფნაზე, მხარი დაუჭიროს ციფრულ ვაჭრობას სამართლიანობისა და ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფით. ბიზნესებისთვის, განსაკუთრებით მსს-ებისთვის, ამ რეგულაციების დაცვა და გამჭვირვალე პრაქტიკის დანერგვა იქნება მომხმარებელთა გაზრდილი ნდობის გამოყენების გასაღები მდგრადი ზრდისა და საერთაშორისო მოთამაშეებთან ეფექტური კონკურენციისთვის.
ცხრილი 1: საქართველოს ელექტრონული კომერციის ბაზრის ძირითადი მაჩვენებლები (2020-2025)
| მაჩვენებელი | 2020 წელი | 2022 წელი | 2025 წლის პროგნოზი | წყარო |
| ადგილობრივი ელ-კომერციის ბაზრის ზომა (მლნ GEL) | 137.9 | 1,300+ 10 | 1,100 | Galt & Taggart, TBC Capital |
| ელ-კომერციის წილი მთლიან საცალო გაყიდვებში (%) | 1.1% | – | 4.7% | Galt & Taggart |
| ელ-კომერციის წილი მთლიან ელ-კომერციაში (%) | 23% | – | >50% | Galt & Taggart |
| წლიური ზრდის ტემპი (CAGR) | – | – | 52% (2020-2025) | Galt & Taggart |
| მომხმარებლის საშუალო წლიური დანახარჯი (GEL) | 950 | – | – | Galt & Taggart |
| ინტერნეტ მომხმარებელთა წილი, ვინც ონლაინ ყიდულობს (2024) | – | – | 31% | Geostat |
ეს ცხრილი აჯამებს საქართველოს ელექტრონული კომერციის ბაზრის სწრაფ ზრდასა და მის პოტენციალს, მიუხედავად შეღწევადობის დაბალი საწყისი დონისა. ის წარმოადგენს კონკრეტულ ციფრებს, რომლებიც ასახავს ბაზრის დინამიკას და მომავალ მოლოდინებს, რაც გადამწყვეტია სტრატეგიული დაგეგმვისთვის.
III. მცირე და საშუალო ბიზნესის ჩართულობა ელექტრონულ კომერციაში
მსს-ების ელექტრონული კომერციის გამოყენების დონე
მიუხედავად ელექტრონული კომერციის ბაზრის სწრაფი ზრდისა საქართველოში, ქართული კომპანიების ანალიზი აჩვენებს, რომ 2022 წელს დარეგისტრირებული კომპანიების მხოლოდ 4%-ს ჰქონდა გაყიდვები ელექტრონული კომერციის არხების დახმარებით. ეს მაჩვენებელი მიუთითებს იმაზე, რომ მსს-ების უმრავლესობა ჯერ კიდევ ვერ ახერხებს სრულად გამოიყენოს ონლაინ ვაჭრობის პოტენციალი, რაც მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისთვის, ვინაიდან მსს-ები ეკონომიკის ხერხემალს წარმოადგენენ.
ციფრული ტრანსფორმაციის დონე და გამოწვევები
ციფრული უნარების ნაკლებობა
მცირე და საშუალო მეწარმეებს შორის ციფრული უნარების დაბალი დონე მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. ეს ნაკლებობა გავლენას ახდენს არა მხოლოდ ელექტრონული კომერციის პლატფორმების გამოყენებაზე, არამედ ბიზნეს გეგმების ხარისხზეც, რაც საბანკო დაკრედიტებაზე უარის თქმის ერთ-ერთ მიზეზად სახელდება. მეწარმეთა ციფრული უნარების განვითარება შესაბამისი ტრენინგების შეთავაზების გზით არის აუცილებელი. ციფრული ტრანსფორმაცია აუცილებელია „ინდუსტრია 4.0“-ისკენ მიმავალ გზაზე, რადგან ის დაეხმარება მსს-ებს ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენებაში და უფრო ძლიერი ციფრული უნარები ხელს შეუწყობს ციფრული ეკონომიკის ზრდის შესაძლებლობების შექმნას.
ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა და ინფრასტრუქტურა
მაღალსიჩქარიანი ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა გადამწყვეტია მსს-ების განვითარებისთვის. ამ მიზნით, აუცილებელია შესაბამისი ფიზიკური ინფრასტრუქტურის შემდგომი განვითარება და პოლიტიკის საკანონმდებლო ჩარჩოს გაუმჯობესება ფართოზოლოვანი ქსელებისა და მომსახურებების განვითარების ხელშეწყობის მიმართულებით. სახელმწიფო პროგრამა ითვალისწინებს ღია დაშვების საბითუმო მომსახურებების შექმნას ისეთ დასახლებულ პუნქტებში, სადაც კერძო ოპერატორები არ გეგმავენ ფართოზოლოვანი ინფრასტრუქტურის მშენებლობას მომდევნო 3 წლის განმავლობაში. ასევე, მნიშვნელოვანია მაღალმთიანი რეგიონების ინტერნეტით უზრუნველყოფა სათემო ინტერნეტიზაციის ღონისძიებებით, სადაც მოსახლეობა 200-ზე ნაკლებია.
ნდობის ნაკლებობა ონლაინ ვაჭრობის მიმართ
მომხმარებელთა ნდობის ნაკლებობა ელექტრონული კომერციის დაბალი შეღწევადობის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზია. გამოკითხვები აჩვენებს, რომ მომხმარებელთა 48%-ს სჯერა, რომ ონლაინ შეკვეთილი პროდუქტები ხშირად არ შეესაბამება აღწერას, ხოლო 29% თავს არიდებს ონლაინ ვაჭრობას არასანდო მიწოდების სერვისების გამო. ეს პრობლემები მნიშვნელოვნად აფერხებს სექტორის სწრაფ ზრდას.
გადახდის მეთოდები
გადახდის მეთოდები კიდევ ერთ მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს. 2023 წელს ონლაინ ტრანზაქციების მხოლოდ 67% დასრულდა ბარათებით ან ციფრული საფულეებით, ხოლო დარჩენილი ნაწილი ნაღდი ანგარიშსწორებით მიწოდებისას (cash-on-delivery). შედარებისთვის, პოლონეთში ეს მაჩვენებელი 85%-ს, ხოლო ჩეხეთში 78%-ს აღწევს. საქართველოში ფინანსური ინკლუზიის შედარებით დაბალი დონე ნიშნავს, რომ ბევრ მომხმარებელს არ აქვს ნდობა ციფრული გადახდების მიმართ, რაც ანელებს ელექტრონული კომერციის განვითარებას. ეროვნული ბანკი აქვეყნებს სტატისტიკურ მონაცემებს საგადახდო სისტემებისა და მომსახურების შესახებ, მათ შორის საბარათე გადახდების შესახებ, რაც ხელს უწყობს ამ სფეროში გამჭვირვალობას.
ლოგისტიკური გამოწვევები („ბოლო მილი“)
ლოგისტიკა კრიტიკულ დაბრკოლებად რჩება. თბილისში მიწოდება, როგორც წესი, 1-2 დღეს მოითხოვს, რეგიონებში კი შეკვეთებს ხუთ დღემდე შეიძლება დასჭირდეს. გარდა ამისა, ბევრ მომხმარებელს უწევს დამატებითი თანხის გადახდა საერთაშორისო გადაზიდვებისთვის, რაც კიდევ უფრო ამცირებს ნდობას ონლაინ ტრანზაქციების მიმართ. „ბოლო მილის“ მიწოდება, რომელიც დისტრიბუციის ცენტრებიდან მომხმარებლის კარამდე მიტანას გულისხმობს, ხშირად მიწოდების ჯაჭვის ყველაზე ძვირი და არაეფექტური ნაწილია. საქართველოში ამას ემატება სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის გამოწვევები, როგორიცაა საცობები და გზების მდგომარეობა, რაც გავლენას ახდენს მიწოდების სიჩქარესა და საიმედოობაზე. ლოგისტიკური კომპანიების საკომუნიკაციო და ტექნოლოგიური სისტემების შეფასება და ახალი სისტემების საჭიროების კვლევა მიმდინარეობს.
ფინანსებზე ხელმისაწვდომობა
ფინანსებზე ხელმისაწვდომობა მსს-ების განვითარების ერთ-ერთ მთავარ ბარიერად რჩება.6 კომერციული ბანკები მსს-ის სექტორს მაღალი რისკის მატარებლად განიხილავენ, რაც მაღალ საპროცენტო განაკვეთებს (15%+) და უზრუნველყოფის მაღალ მოთხოვნებს (სესხის 130% და მეტი) იწვევს. მცირე მსს-ებს ხშირად არ გააჩნიათ საჭირო უზრუნველყოფა ან საკრედიტო ისტორია საბანკო სექტორთან ურთიერთობისთვის. გარდა ამისა, დაფინანსების ხანგრძლივობა ხშირად მოკლეა და არ ასახავს ინვესტიციაზე მოსალოდნელ უკუგებას. ალტერნატიული, არასაბანკო დაფინანსების მექანიზმები შეზღუდულია.
არაფორმალური ეკონომიკის გავლენა
საქართველოში მნიშვნელოვანი წილი უკავია არაფორმალურ ეკონომიკას, რომლის დიდი ნაწილი დაკავშირებულია მსს-ებთან. არაფორმალური ეკონომიკის დიდი მასშტაბები პრობლემას უქმნის ეფექტური გარემოსდაცვითი რეგულაციების განხორციელებას და ხელს უშლის ციფრული ტრანსფორმაციის პროცესს, ვინაიდან ამ სექტორში მოქმედი ბიზნესები ნაკლებად არიან მოტივირებულნი, ჩაერთონ ოფიციალურ ელექტრონულ კომერციულ არხებში. ეკონომიკის ფორმალიზება მთავრობის ერთ-ერთი პრიორიტეტი უნდა იყოს.
IV. მხარდაჭერის პროგრამები და ინიციატივები
საქართველოს მთავრობის პროგრამები
საქართველოს მთავრობა აქტიურად მუშაობს მცირე და საშუალო ბიზნესის მხარდასაჭერად, განსაკუთრებით ციფრული ტრანსფორმაციისა და ელექტრონული კომერციის მიმართულებით. 2021-2025 წლების მცირე და საშუალო მეწარმეობის განვითარების სტრატეგია შემუშავებულია ევროპის მცირე ბიზნესის აქტის პრინციპების შესაბამისად და მისი ერთ-ერთი პრიორიტეტია ელექტრონული კომუნიკაციების, საინფორმაციო ტექნოლოგიების, ინოვაციების, კვლევისა და განვითარების ხელშეწყობა მსს-ებისთვის.
სააგენტო „აწარმოე საქართველოში“ ახორციელებს სამწლიან პროექტს „მცირე და საშუალო საწარმოების გაციფრულების მხარდაჭერა“ ევროკავშირის დაფინანსებით. ამ პროგრამის მიზანია მსს-ების პროდუქტიულობისა და ეკონომიკური შესაძლებლობების გაზრდა გაციფრულების გზით. პროექტი მოიცავს ცნობიერების ამაღლებას ციფრული ინსტრუმენტების სარგებლიანობის შესახებ, ციფრული უნარების გაუმჯობესებას და 25,000 ლარამდე გრანტების გაცემას ციფრული ინსტრუმენტების შესაძენად და დასანერგად. ეს პროგრამა ხელმისაწვდომია საქართველოს ყველა რეგიონსა და თბილისში, სამიზნე ჯგუფს კი წარმოადგენს მსს-ები, რომელთა შემოსავალი ბოლო ორი წლის განმავლობაში 30,000-დან 10,000,000 ლარამდეა.
„მიკრომეწარმეობის მხარდაჭერის სახელმწიფო პროგრამა“ მიზნად ისახავს მიკრომეწარმეობის ხელშეწყობას, ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას და კერძო სექტორის კონკურენტუნარიანობის ზრდას. პროგრამა მოიცავს ბიზნეს დიაგნოსტიკას, კომერციული ბანკების მიერ გაცემული სესხების გარანტიას (სესხის ძირითადი თანხის 80%-მდე 5 წლის ვადით) და სესხის პროცენტის სუბსიდირებას (მაქსიმუმ 5 წელი). ასევე გაიცემა გრანტები (ქეშბექი) ათვისებული სესხის თანხის 25%-ის ოდენობით „მზის კარის“ ბენეფიციარებისთვის. პროგრამა ითვალისწინებს სესხის პროცენტის სრულ სუბსიდირებას ქალი მეწარმეებისთვის, მაღალმთიან დასახლებებში მოქმედი ბიზნესებისთვის და მათთვის, ვინც არ აკმაყოფილებს საკონსულტაციო მომსახურების კრიტერიუმებს.
საერთაშორისო და დონორთა მხარდაჭერა
საქართველოში ელექტრონული კომერციისა და მსს-ების განვითარებას აქტიურად უჭერენ მხარს საერთაშორისო ორგანიზაციები. EU4Business ინიციატივა, ევროპის საინვესტიციო ბანკი (EIB) და ევროპის საინვესტიციო ფონდი (EIF) ProCredit Holding-ის მეშვეობით უზრუნველყოფენ დაფინანსებას მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის. ევროკავშირის მხარდაჭერა საქართველოს ეკონომიკური განვითარებისა და ბიზნესის ხელშეწყობის მიმართულებით მოიცავს ფინანსურ შეთანხმებებს, რომლებიც მიზნად ისახავს სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებას, კომერციული დავების სწრაფ გადაწყვეტას, ფინანსური ინფრასტრუქტურის მოდერნიზაციას და ინოვაციური ბიზნეს მოდელების განვითარებას, მათ შორის მსს-ების, კლასტერების და ბიზნეს ინკუბატორების ხელშეწყობას.
გერმანიის საერთაშორისო თანამშრომლობის საზოგადოება (GIZ) ევროკავშირთან თანამშრომლობით მხარს უჭერს DCFTA-თან დაკავშირებული ინსტიტუციური და მარეგულირებელი რეფორმების განხორციელებას საქართველოში, რაც მიზნად ისახავს მსს-ების კონკურენტუნარიანობის გაზრდას და მათ ადაპტაციას ახალ მარეგულირებელ გარემოსთან. ამ პროექტის ფარგლებში შემუშავდა ელექტრონული კომერციის სტრატეგია Enterprise Georgia-სა და GITA-სთვის (საქართველოს ინოვაციების და ტექნოლოგიების სააგენტო), ასევე მიმდინარეობს საპილოტე პროექტები და ტრენინგები. World Bank-ის “Broadband for Development” (BfD) პროექტი, რომელიც Georgia National Innovation Ecosystem (GeNIE) პროგრამის ნაწილია, მხარს უჭერს მიკრო, მცირე და საშუალო საწარმოებს თბილისის გარეთ, რათა მათ დანერგონ ფართოზოლოვანი კავშირები და შექმნან ონლაინ საცალო წარმომადგენლობა ელექტრონული კომერციის ტრენინგების მეშვეობით. OECD-ის კვლევები ასევე აფასებს საქართველოს მსს-ის განვითარების პოლიტიკას და აძლევს რეკომენდაციებს ფინანსებზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების მიზნით.
ბანკების როლი
ქართული ბანკები აქტიურად არიან ჩართული მსს-ების ელექტრონულ კომერციაში ინტეგრაციის ხელშეწყობაში. საქართველოს ბანკი აწყობს ვორკშოპებს ადგილობრივი მცირე მეწარმეებისთვის, რათა გაუზიაროს გამოცდილება ისეთ მასშტაბურ საერთაშორისო პლატფორმებზე ვაჭრობის შესახებ, როგორებიცაა Amazon, eBay და Etsy. ამ შეხვედრების მიზანია ქართველი სტარტაპერებისთვის ცნობადობისა და გაყიდვების გაზრდა, ასევე ახალი პარტნიორების მოძიება. საქართველოს ფოსტის წარმომადგენლები ასევე აცნობენ მეწარმეებს სერვისებს, რომლებიც მათ საშუალებას აძლევს, აწარმოონ ელექტრონული კომერცია როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე მის ფარგლებს გარეთ.
საქართველოს ბანკი ასევე აქტიურად უჭერს მხარს სტარტაპებს, მათ შორის ფინტექ კომპანიებს, რომლებიც ელექტრონულ კომერციას ამარტივებენ. მაგალითად, Payze, ქართული ფინტექ კომპანია, რომელიც ელექტრონულ კომერციაში ჩართულ კომპანიებს სთავაზობს ანგარიშსწორების ახალ გზებს საქართველოში და უზბეკეთში, არის 500 Georgia-ს აქსელერაციის პროგრამის გამარჯვებული, რამაც მას საერთაშორისო ბაზარზე გასვლის შესაძლებლობა მისცა. B2C.GE არის კიდევ ერთი ელექტრონული კომერციის პლატფორმა, რომელიც მეწარმეებს საშუალებას აძლევს, მარტივად და დამოუკიდებლად შექმნან ონლაინ მაღაზია და დაიწყონ პროდუქტების გაყიდვა როგორც საქართველოში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ. Epoint, ციფრული გადახდის აგრეგატორი და ელექტრონული კომერციის პლატფორმა, ასევე არის 500 Georgia-ს აქსელერაციის პროგრამის მონაწილე და სთავაზობს ონლაინ გადახდის მიღების ფართო სპექტრს (ApplePay, GooglePay, QR/ინვოისი).
ასოციაციები და ორგანიზაციები
ელექტრონული კომერციის ასოციაცია საქართველო (eCOMMERCE ASSOCIATION GEORGIA – ECA) დაარსდა 2020 წელს ელექტრონული კომერციის გარემოს ხელშეწყობისა და გაუმჯობესების მიზნით. ასოციაცია ატარებს შეხვედრებს ბიზნეს სექტორის წარმომადგენლებთან, რათა გაცვალოს ინფორმაცია ბაზარზე მიმდინარე ტენდენციების შესახებ, განიხილოს არსებული გამოწვევები, გააანალიზოს ელექტრონული კომერციის ბიზნეს მოდელები და გააზიაროს საერთაშორისო პრაქტიკა.
საქართველოს მცირე და საშუალო მეწარმეობის ასოციაცია (Georgian Small and Medium Enterprises Association – GSMEA) არის არასამთავრობო და არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც 2010 წელს დაარსდა და მიზნად ისახავს მცირე და საშუალო ბიზნესის გაძლიერებას საქართველოში. GSMEA წარმოადგენს დამაკავშირებელ ხიდს კერძო სექტორის დაინტერესებულ მხარეებს შორის და მუშაობს უკეთესი ბიზნეს გარემოს შესაქმნელად. ასოციაცია მხარს უჭერს ადგილობრივ ბიზნესებს ადვოკატირების, წარმომადგენლობის, მედიაციისა და სტრატეგიული პარტნიორობის მეშვეობით. ის სთავაზობს წევრებს პლატფორმას, სადაც მათ შეუძლიათ გამოხატონ თავიანთი საჭიროებები, მიიღონ წვდომა აუცილებელ რესურსებზე და გააძლიერონ ურთიერთობები როგორც ადგილობრივ, ისე საერთაშორისო ორგანიზაციებთან. GSMEA ასევე ხელს უწყობს ექსპორტ-იმპორტის პროცესების განვითარებას, აწვდის წევრებს განახლებულ ინფორმაციას საკანონმდებლო ცვლილებების შესახებ და უზრუნველყოფს მათი ინტერესების წარმომადგენლობას შესაბამის პოლიტიკის შემუშავების პროცესებში.
V. წარმატებული ქართული ელექტრონული კომერციის მაგალითები (მსს-ებისთვის)
ადგილობრივი პლატფორმები და მარკეტფლეისები
საქართველოში რამდენიმე წარმატებული ადგილობრივი ონლაინ პლატფორმა და მარკეტფლეისი ფუნქციონირებს, რომლებიც ხელს უწყობენ მსს-ების ელექტრონულ კომერციაში ჩართულობას. MyMarket.ge არის ყველაზე დიდი ონლაინ სავაჭრო პლატფორმა საქართველოში, რომელიც ძირითადად C2C (მომხმარებელი მომხმარებლისთვის) მოდელით მუშაობს და ყოველთვიურად მილიონზე მეტ უნიკალურ ვიზიტორს იზიდავს (2021 წლის მონაცემებით). Extra.ge არის ყველაზე დიდი B2C (ბიზნესი მომხმარებლისთვის) მარკეტფლეისი, დაახლოებით 500 ათასი ყოველთვიური უნიკალური ვიზიტორით, რასაც მოსდევს Vendoo.ge (230 ათასი უნიკალური ვიზიტორი) და Be.ge (130 ათასზე მეტი). Be.ge განსაკუთრებით გამოირჩევა, როგორც ადგილობრივი ონლაინ სავაჭრო სივრცე, რომელიც მომხმარებელთა მზარდ მოთხოვნებს აკმაყოფილებს და COVID-19-ის მიერ გამოწვეული ციფრული ცვლილებების ფონზე წარმატებით ვითარდება.
სტარტაპები და ინოვაციური გადაწყვეტები
ქართული სტარტაპები აქტიურად ქმნიან ინოვაციურ გადაწყვეტებს ელექტრონული კომერციის გასამარტივებლად. Payze არის ქართული ფინტექ კომპანია, რომელიც ელექტრონულ კომერციაში ჩართულ კომპანიებს სთავაზობს ანგარიშსწორების ახალ გზებს საქართველოში და უზბეკეთში. Payze-ს წარმატებამ, მათ შორის Shopify-სა და Wix.com-ის პარტნიორობამ და Y Combinator-სა და 500 Georgia-ს აქსელერაციის პროგრამებში მონაწილეობამ, მას საერთაშორისო ბაზარზე გასვლის შესაძლებლობა მისცა. Plug and Pay არის კიდევ ერთი ქართული კომპანია, რომელიც ამარტივებს ელექტრონულ ვაჭრობას, სთავაზობს რა გადახდის სისტემების ინტეგრაციას და SMS შეტყობინებებს, რაც მცირე მეწარმეებისთვის ადრე მიუწვდომელი იყო. B2C.GE არის პლატფორმა, რომელიც მეწარმეებს საშუალებას აძლევს, 5 წუთში, მარტივად და დამოუკიდებლად შექმნან ონლაინ მაღაზია და დაიწყონ პროდუქტების გაყიდვა როგორც საქართველოში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ. Epoint, ციფრული გადახდის აგრეგატორი, რომელიც 500 Georgia-ს აქსელერაციის პროგრამის მონაწილეა, სთავაზობს ონლაინ გადახდის მიღების ფართო სპექტრს (ApplePay, GooglePay, QR) და საშუალებას აძლევს ბიზნესებს, დაიწყონ გადახდების მიღება ვებსაიტის/აპლიკაციის ან პლატფორმის ბიზნეს გვერდის მეშვეობით 3 წუთში, დამატებითი ტექნიკური ცოდნის გარეშე.
ნიშური ბაზრების წარმატება (მაგ., ხელნაკეთი ნივთები, საკვები)
ქართული მსს-ები წარმატებით ითვისებენ ნიშურ ბაზრებს ელექტრონულ კომერციაში. ხელნაკეთი ნივთები ბოლო წლებში დიდი პოპულარობით სარგებლობს, რადგან მომხმარებლები აფასებენ უნიკალურ და ბუნებრივი მასალისგან დამზადებულ პროდუქციას. ისურვე.ge, საქართველოს ერთ-ერთი უმსხვილესი ონლაინ მაღაზია, მომხმარებლებს სთავაზობს ხელნაკეთი ნივთების ფართო ასორტიმენტს, ონლაინ განვადების სისტემითა და მიტანის სერვისით მთელი საქართველოს მასშტაბით. Extra.ge ასევე მოიცავს ხელნაკეთი ნივთების კატეგორიას, რაც მცირე მწარმოებლებს საშუალებას აძლევს, გაყიდონ თავიანთი პროდუქცია ფართო აუდიტორიაზე. Etsy, გლობალური ონლაინ ბაზარი, რომელიც სპეციალიზდება ხელნაკეთ ნივთებზე, ქართველ ხელოვანებსა და მცირე ბიზნესებს საშუალებას აძლევს, საერთაშორისო ბაზრებზე გავიდნენ. QISABAGS-ის დამფუძნებლის, კატო რამიშვილის მაგალითი გვიჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება წარმატების მიღწევა Etsy-ზე საქართველოს ფარგლებს გარედან.
საკვები პროდუქტების ონლაინ გაყიდვები ასევე იზრდება. Soplidan.ge არის ტექნოლოგიური სტარტაპი, რომელიც ადგილობრივ ფერმერებსა და მცირე მწარმოებლებს საშუალებას აძლევს, თავიანთი პროდუქცია ონლაინ გაყიდონ. სტარტაპის დამფუძნებელმა, ნათია ნინიკელაშვილმა, გაუზიარა პლატფორმის შექმნის ისტორია და არსებული გამოწვევები, რაც ხაზს უსვამს აგროსექტორის ციფრულიზაციის პოტენციალს. Supta.ge არის B2B ონლაინ პლატფორმა, რომელიც იურიდიულ პირებს სთავაზობს საოფისე და სამეურნეო პროდუქციის სწრაფ მიწოდებას, რაც აჩვენებს ნიშური B2B ელექტრონული კომერციის წარმატებას საქართველოში.
ეს წარმატებული მაგალითები ადასტურებს, რომ მიუხედავად არსებული გამოწვევებისა, ქართულ მსს-ებს აქვთ პოტენციალი, წარმატებას მიაღწიონ ელექტრონულ კომერციაში ინოვაციური მიდგომებით, ნიშური ბაზრების ათვისებით და არსებული პლატფორმების გამოყენებით.
VI. დასკვნა
საქართველოში ელექტრონული კომერციის ბაზარი სწრაფი ტემპით იზრდება, განსაკუთრებით COVID-19 პანდემიის შემდეგ, რაც მომხმარებელთა ქცევის ცვლილებითა და ციფრული ტრანსფორმაციის აუცილებლობით არის განპირობებული. 2020 წელს ადგილობრივი ელ-კომერციის ბაზრის ზომა 3.2-ჯერ გაიზარდა და 2025 წლისთვის 1.1 მილიარდ ლარს მიაღწევს 52%-იანი წლიური ზრდის ტემპით. ეს ზრდა ეფუძნება მომხმარებელთა ონლაინ ჩართულობის ზრდას, საშუალო წლიური დანახარჯის მომატებას და ადგილობრივი ონლაინ საცალო მოვაჭრეების მიერ ბაზრის უფრო დიდი წილის მოპოვებას.
მიუხედავად ამ ზრდისა, ელექტრონული კომერციის შეღწევადობის მაჩვენებელი საქართველოში ჯერ კიდევ დაბალია ევროპულ საშუალო მაჩვენებელთან შედარებით (1.1% საცალო გაყიდვების 2020 წელს, 31% ინტერნეტ მომხმარებელთა 2024 წელს). მომხმარებელთა დემოგრაფიული ანალიზი აჩვენებს მნიშვნელოვან განსხვავებებს ასაკის, სქესის და გეოგრაფიული მდებარეობის მიხედვით, რაც მიზანმიმართული სტრატეგიების აუცილებლობაზე მიუთითებს. ელექტრონიკა და საყოფაცხოვრებო ტექნიკა დომინირებს ონლაინ გაყიდვებში, თუმცა პანდემიამ ხელი შეუწყო სხვა კატეგორიების, მაგალითად, საკვების მიწოდების, ადაპტაციასაც.
მცირე და საშუალო ბიზნესები საქართველოს ეკონომიკის ხერხემალს წარმოადგენენ, მათზე მოდის დასაქმებულთა და დამატებული ღირებულების მნიშვნელოვანი წილი. თუმცა, მათი ჩართულობა ელექტრონულ კომერციაში ჯერ კიდევ დაბალია, 2022 წელს რეგისტრირებული კომპანიების მხოლოდ 4%-მა გამოიყენა ონლაინ გაყიდვების არხები. ეს ციფრული ჩამორჩენა განპირობებულია რამდენიმე ძირითადი გამოწვევით:
- ციფრული უნარების ნაკლებობა: მეწარმეებს შორის ციფრული ცოდნისა და ბიზნეს გეგმების ხარისხის დაბალი დონე აფერხებს მათ ონლაინ ინტეგრაციას და ფინანსებზე ხელმისაწვდომობას.
- ინფრასტრუქტურული ხარვეზები: მაღალსიჩქარიანი ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა, განსაკუთრებით რეგიონებში, კვლავ გამოწვევად რჩება, მიუხედავად სახელმწიფო პროგრამებისა.
- მომხმარებელთა ნდობის ნაკლებობა: პროდუქტის აღწერასთან შეუსაბამობა და მიწოდების არასანდოობა მომხმარებელთა უნდობლობას იწვევს. „ელექტრონული კომერციის შესახებ“ კანონის ამოქმედება მიზნად ისახავს ამ ნდობის გაზრდას.
- გადახდის მეთოდების შეზღუდულობა: ნაღდი ანგარიშსწორება მიწოდებისას კვლავ პოპულარულია, რაც ციფრული გადახდების დაბალ ნდობაზე მიუთითებს.
- ლოგისტიკური გამოწვევები: „ბოლო მილის“ მიწოდების სირთულეები, რეგიონებში ხანგრძლივი მიწოდების დრო და საერთაშორისო გადაზიდვების დამატებითი ხარჯები აფერხებს ელექტრონული კომერციის განვითარებას.
- ფინანსებზე ხელმისაწვდომობა: მსს-ებისთვის ფინანსებზე წვდომა რთულია მაღალი საპროცენტო განაკვეთების, უზრუნველყოფის მოთხოვნებისა და ბანკების მიერ სექტორის მაღალი რისკის აღქმის გამო.
- არაფორმალური ეკონომიკის გავლენა: არაფორმალური ეკონომიკის მნიშვნელოვანი წილი ხელს უშლის ეფექტური რეგულაციების დანერგვას და ციფრულ ტრანსფორმაციას.
ამ გამოწვევების მიუხედავად, არსებობს მრავალი მხარდამჭერი პროგრამა და ინიციატივა, როგორც სახელმწიფო (მაგ., „აწარმოე საქართველოში“, მიკრომეწარმეობის მხარდაჭერის პროგრამა), ისე საერთაშორისო (EU4Business, World Bank, GIZ) და კერძო სექტორის (ბანკების ვორკშოპები, სტარტაპ აქსელერატორები) მხრიდან. ასევე, არსებობს წარმატებული ქართული ელექტრონული კომერციის პლატფორმები (MyMarket.ge, Extra.ge, Be.ge) და ინოვაციური სტარტაპები (Payze, B2C.GE, Epoint), რომლებიც ამარტივებენ ონლაინ ვაჭრობას და ხელს უწყობენ ნიშური ბაზრების, მაგალითად, ხელნაკეთი ნივთების ან საკვები პროდუქტების, წარმატებას.
დასკვნის სახით, საქართველოს ელექტრონული კომერციის ბაზარი დინამიურ ზრდას განიცდის, თუმცა მსს-ების სრულფასოვანი ინტეგრაციისთვის მნიშვნელოვანი ბარიერები არსებობს. ამ ბარიერების დაძლევა მოითხოვს კომპლექსურ მიდგომას, რომელიც მოიცავს ციფრული უნარების გაუმჯობესებას, ინფრასტრუქტურის განვითარებას, მომხმარებელთა ნდობის გაღრმავებას, გადახდისა და ლოგისტიკური სერვისების გაუმჯობესებას, ფინანსებზე ხელმისაწვდომობის ზრდას და არაფორმალური ეკონომიკის შემცირებას. არსებული მხარდაჭერის პროგრამების გაძლიერება და მათი მიზანმიმართული განხორციელება გადამწყვეტი იქნება ქართული მსს-ების ციფრული პოტენციალის სრულად რეალიზებისთვის, რაც თავის მხრივ, ქვეყნის ეკონომიკურ კონკურენტუნარიანობასა და მდგრად განვითარებას შეუწყობს ხელს.
კომენტარები (0)